Het 4-3-3 systeem is net zo onlosmakelijk verbonden met het Nederlandse voetbal als elke week supporteren in de tribune of een gokje wagen op je favoriete team bij een 5 Euro Casino Zonder Cruks, een online casino waarbij je zelfs met een klein budget kunt genieten van gokkasten, tafelspellen en natuurlijk voetbalweddenschappen.
Al sinds de jaren ’70 wordt het 4-3-3 systeem gezien als hét visitekaartje van Oranje. Hoewel het systeem simpel lijkt, heeft het zich de afgelopen decennia voortdurend moeten aanpassen aan nieuwe trends, coaches en tegenstanders. Van de revolutionaire ideeën van Johan Cruijff tot de pragmatische invulling van Ronald Koeman: dit is het verhaal van de evolutie van de Nederlandse 4-3-3.
De geboorte van ’totaalvoetbal’
Om te begrijpen waarom 4-3-3 zo belangrijk is voor Nederland, moeten we terug naar de jaren ’70. Onder leiding van Rinus Michels en met Johan Cruijff als sterspeler introduceerde Ajax een speelstijl die bekend zou worden als ’totaalvoetbal’. Het idee was dat iedere speler meerdere posities kon invullen: een back kon naar voren stappen, een middenvelder kon in de spits duiken, en een spits kon terugzakken naar het middenveld.
4-3-3 was de ideale basis voor dit systeem. De drie aanvallers zorgden voor breedte, de drie middenvelders voor balans, en de achterhoede had altijd rugdekking. Het succes was fenomenaal: Ajax won drie keer op rij de Europa Cup I en het Nederlands elftal haalde de WK-finales van 1974 en 1978. Cruijff zei ooit: “Voetbal is simpel, maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen.” Het 4-3-3-systeem was de vertaling van die filosofie.
Cruijff als coach: aanvallen met lef
Toen Cruijff later zelf coach werd, bij Ajax en FC Barcelona, sleutelde hij verder aan het systeem. Zijn variant draaide om balbezit en positionele superioriteit. De vleugelspelers bleven hoog en breed, terwijl de middenvelders constant in beweging waren om driehoeken te vormen.
Bij Barcelona legde Cruijff hiermee de basis voor de latere successen van Pep Guardiola en diens tiki-taka. Maar ook in Nederland bleef zijn invloed groot: jonge trainers als Louis van Gaal en Frank Rijkaard namen de basisprincipes van Cruijff over en gaven er hun eigen draai aan.
Van Gaal: structuur en discipline
Waar Cruijff het spel benaderde vanuit intuïtie en creativiteit, pakte Van Gaal het systematischer aan. Bij Ajax in de jaren ’90 speelde hij ook 4-3-3, maar dan met meer nadruk op pressing en teamdiscipline. Elke speler had een duidelijke taak: backs die hoog druk zetten, middenvelders die meedogenloos het spel verstoorden, en aanvallers die de tegenstander constant opjoegen.
Het resultaat? Ajax won in 1995 de Champions League met een bijna volledig Nederlands elftal. Spelers als Clarence Seedorf, Edgar Davids en Patrick Kluivert waren perfecte voorbeelden van multifunctionele voetballers die Van Gaals 4-3-3 tot in de puntjes uitvoerden.
Variaties en twijfel in de 21e eeuw
Toch begon het systeem in de jaren 2000 terrein te verliezen. Veel clubs en landen schakelden over op andere formaties, zoals 4-2-3-1 of 3-5-2. Zelfs Nederland kende periodes waarin 4-3-3 ter discussie stond. Tijdens het WK 2010 koos Bert van Marwijk bijvoorbeeld voor een meer behoudende variant, met twee controlerende middenvelders. Het leverde Oranje succes op tijdens de halve finale van het EK 2004 en de WK-finale van 2010.
Ook Louis van Gaal week in 2014 af van de heilige 4-3-3. Met een 5-3-2 haalde Nederland verrassend de halve finale van het WK in Brazilië, waarbij Arjen Robben en Robin van Persie als duo voorin fungeerden. Het liet zien dat zelfs de meest traditionele Nederlandse coaches bereid waren om het systeem aan te passen aan de kwaliteiten van hun spelers.
Ronald Koeman: pragmatisch maar trouw aan de basis
En dan was het tijdperk van Ronald Koeman aangebroken. Als speler maakte hij deel uit van de gouden generatie die in 1988 het EK won. Als coach staat hij bekend om zijn pragmatisme. In zijn eerste periode als bondscoach (2018-2020) experimenteerde hij met een 5-3-2, vooral om Virgil van Dijk en Matthijs de Ligt optimaal te benutten. Toch bleef het 4-3-3 altijd in de achterzak.
Tegenwoordig probeert Koeman een balans te vinden: soms speelt Oranje klassiek 4-3-3, met snelle buitenspelers zoals Xavi Simons en Cody Gakpo. Andere keren kiest hij voor extra zekerheid achterin. Het verschil met vroeger is dat 4-3-3 niet meer heilig is, maar slechts een van de opties.
Van ideologie naar flexibiliteit
De Nederlandse 4-3-3 is in de loop van vijftig jaar flink veranderd. Wat begon als een revolutionair systeem onder Michels en Cruijff, groeide uit tot een internationaal exportproduct. Coaches als Van Gaal en Rijkaard brachten variaties, en moderne trainers als Koeman gebruiken het pragmatischer.
Wat blijft, is de kern: aanvallen met lef, de bal willen hebben, en drie aanvallers die de tegenstander pijn doen. 4-3-3 is niet meer het enige wapen van Oranje, maar wel het meest herkenbare. En zolang Nederland blijft opleiden met deze filosofie, zal de erfenis van Cruijff altijd zichtbaar zijn, op de velden van De Kuip, de ArenA, en ver daarbuiten.
<
